1945 komt my noch wolris yn myn tinzen werom en dan foaral de April moanne fan dat jier. Der wie, dei oan dei, spanning want de Dútsers sloften al yn grutte keppels werom nei de heimat. Wy hearden dat de Kanadezen hieltyd tichter by Fryslân kamen. No krige ik okkerdeis wat spullen tastjoerd dy't ik mei grutte oandacht en niget lêzen ha: in deiboek, eins is't in deiskrift want de skriuwer brûkte skoalskriften om syn ferhaaltsjes oer de oarlochstiid op 't Fean op te skriuwen. Dy ferhaaltsjes fertelle presys wat er doe bard is op 't Fean. De skriuwer is Germ Kempenaar dy't no dik 80 jier âld is en yn Kanada wennet.[ROOTS-162] Hy wie doe om-ende-by 20 jier en hy wie ûnderdûker op 't Fean. Hy hat deadseangsten útstien yn dy tiid. Omtrint twa jier hat hy ûnderdûker west en in diel dêrfan hat hy ferskûle sitten yn in lyts keamerke boppe yn it âlderlik hûs, in plakje dat hast net te finen wie. Dêr hâlde hy eltse dei syn skrift by oer nijs dat hy hearde fan syn âlden en ek fia in lyts radiootsje dat hy sels yn mekoar nifele hie. Om't it hast 60 jier lyn is dat Fryslân frij makke wurde, wol ik eefkes troch jaan wat Germ oer dy lêste dagen skreaun hat. Jo kinne de spanning oanfiele. Hjir komt it:
Dinsdag, 10 April 1945: Er komt nu een Canadeesch leger naar het noorden toe om ons van het Duitse juk te verlossen. Volgens geruchten zijn ze reeds in Appelscha. Ik hoop dat dit waar is. Hier zijn grote troepen moffen langs gekomen naar Groningen en komen nu terug. Ze zijn allen ingesloten en ze weten niet waar zij heen moeten.
Zaterdag, 14 April 1945: Vanmorgen kwamen wij van bed en er werd gezegd dat de Ondergrondse strijdmacht de hoofdbrug bij Drachten bezet heeft. Later bleek het waar te zijn want ook in Rottevalle stapte de N.B.S. om. Dit betekent Ned. Binnenlandse Strijdkrachten. Tegen de middag werden de bruggen van Kootstertille en Blauwverlaat bezet en de Duitsers gevangen genomen. Om 3 uur hoorden we dat er Can. Pantser Auto's door Drogeham gereden waren. Ik pakte mijn fiets en toen er heen! Toen ik daar aankwam waren ze reeds verdwenen. Op Kootstertille had de N.B.S. 29 moffen gevangen genomen. Ik reed verder en ja, hoor, hier waren de eerste pantserauto's! Ik kon wel huilen toen ik ze zag. Even later kwam er bericht dat ze naar Twijzel gingen en hier waren nog een paar moffen. Nou ik dacht dit wil ik zien en daar begonnen die dingen te schieten. We kropen allen achter de bomen. [Myn pake Bindert Reitsma fan 'e Tille stie midden op 'e wei en de kûgels fleagen troch de beammen. Hy sei, 'It kin my neat skeale. Ik gean net fan de wei ôf. Dit wol ik sjen!'] Toen het gebeurd was lagen er 3 moffen dood en 4 gevangen. Wij hadden alle Oranje op de borst maar toen ik weer naar huis ging hebben we dit er weer afgehaald. Het was maar een voorbijgaande patroelie en wij waren noch niet vrij....maar het staat voor de deur!
Zondag, 15 April 1945: Vandaag zijn hier nog geen Canadezen geweest. De N.B.S. heeft al een vracht auto en haalt nu NSB-ers op. Ze gaan één voor één de vrachtauto in en weten wel dat hun uur geslagen heeft. Vanavond zouden zij Folkert Nobach ophalen, een broer van Pier, maar deze deed niet open en schoot van binnen uit op onze mannen. Zijn zoon was buiten en deze kon direkt gepakt worden. Toen even later werd het vuur op het huis geopend en de geweren en machinegeweren ratelden. Het was een hels lawaai en het huis werd doorzeefd met kogels. Tenslotte gooiden onze mannen er een paar handgranaten in en het werd stil. Toen werd de deur open gebroken. Van binnen was een grote vernieling aangericht. Zijn vrouw was gedood door een handgranaat en hij zelf had zelfmoord gepleegd met nog één van zijn kameraden. Zo verliep deze Zondag.
Maandag, 16 April 1945: VRIJ VRIJ VRIJ - Leve de Koningin & Leve Ons Vaderland!
Vanmorgen om 11 uur kregen wij het bericht dat de vlag uit mocht en wij vrij waren. Ons gehele dorp was in een oogwenk in feesttooi. Wij waren vrij! Wij kunnen weer vrij spreken. Wij kunnen weer vrij fietsen! In alles zijn wij vrij! Overal ziet men weer bekende gezichten van onderduikers. Vanavond hebben wij concert!
Germ (1924-) is troud mei Alie Sybersma en sy wenje al hiel lang yn Ontario, yn Kanada. Hy is de âldste soan fan Jan Gerbens Kempenaar (1897-1969) en Teatske Binderts Reitsma (1902-1974). Jan syn heit, âlde Germ Kempenaar, wie winkelman yn Twizel. Germ hat in feardige penne en syn dei-skriften hat hy mei in knappe hân skreaun. Der is genôch materiaal yn dy skriften en op losse bledsjes foar in hiel boek. Hy is in 1942 al begûn te skriuwen en dat giet troch oant nei de oarloch. Ek doe't hy yn Inje siet. It hûs wêr't hy ferskûle sitten hat, stiet der noch. Germ wurke as jongfeint foar âlde Jan Schuilenga (1877-1951), yn it houtstek. Dy wie troud mei Stientje Westra (1876-1947). Germ skriuwt hiel moai oer syn âlde Baas Jan.
Wat Germ sa beskreaun hat, dei oan dei soms, is allegearre wier en it Fean soe der riker om wêze as dizze ferhaaltsjes yn boekfoarm ferskine soenen foar letter. It is in diel fan de skiednis fan Surhústerfean, beskreaun troch in âld Feanster.
Jelle yn Kanada
